Тогаш, како и сега на улиците можеме да видиме отпад кој е расфрлан насекаде. Тогаш, како и сега, граѓаните се жалат на состојбата со отпадот, а општините бараат пари од Владата. Ова е став на Јадранка Иванова, експерт за приближување на нашето законодавство во областа на животната средина. Иванова во моментот е во Тирана, а разговорот го водиме во пресрет на обврските кои ги имаме од преговорите за пристапување кон Европската Унија. Иванова е поборник на изградба на регионални депонии какви што граѓаните одбиваа да се прават во земјава.
Иванова: Waste management is one of the ten areas covered in Chapter 27 – Environment and Climate Change. Our legislation in this area is almost completely in line with that of the EU. However, what we have to change is the application of the same, both by legal entities and citizens. Unfortunately, today’s waste management in Macedonia, with small exceptions, satisfies only one requirement, and that is that the waste is collected at least by the communal services of the municipalities, which have the primary obligation to deal with household waste, ie municipal waste. Looking at this situation, I think that in waste management we should start from the beginning, ie first learn that waste must be left in places designated for that. The fact that there are not enough waste bins should not be a reason to throw the waste where it is convenient. Waste care must be included in our habits and thinking. The citizens should fulfill their obligation, but the government, especially the local one, should actively work on raising public awareness and not seek release from responsibility for the current situation with the waste in the behavior of citizens. The second change is in the quality of service provided by the utility companies to the municipalities, which must create conditions for waste disposal and selection. Existing laws provide ample opportunities for municipalities to provide free containers for separate waste collection. The most complex part is the establishment of a regionally integrated waste management system with the necessary infrastructure, including a waste disposal center or landfill. In the end, the change should happen to every legal entity that generates waste. In the process of managing a company, measures should be introduced to reduce the generation of waste, it’s processing and utilization of all useful components of waste. The change will not happen if it is not supported by a clear strategy and commitment of the Government and the Ministry of Environment and Physical Planning (MoEPP), with financial support from the municipalities, but also a demand for responsibility from the municipalities and all entities dealing with waste. . it’s processing and utilization of all useful components of the waste. The change will not happen if it is not supported by a clear strategy and commitment of the Government and the Ministry of Environment and Physical Planning (MoEPP), with financial support from the municipalities, but also a demand for responsibility from the municipalities and all entities dealing with waste. . it’s processing and utilization of all useful components of the waste. The change will not happen if it is not supported by a clear strategy and commitment of the Government and the Ministry of Environment and Physical Planning (MoEPP), with financial support from the municipalities, but at the same time demand for responsibility from the municipalities and all entities dealing with waste.
За управување со отпадот, кој дел ќе биде најпредизвикувачки за подобрување?
Иванова: After independence, the Republic of Macedonia, at that time, in 1998 established a good legal framework for waste management (Law on Waste and Law on Maintenance of Public Cleanliness, Collection and Transportation of Municipal Solid and Technological Waste). In 2004, the Law on Waste Management was adopted, which was fully harmonized with the EU directives. But if we make a comparison, we will see that very little has changed in practice regarding waste management. Then, as now, we have only one landfill (Drisla) that meets certain standards. Then, as now, on the streets, we can see garbage scattered everywhere. Then, as now, the citizens complain about the waste situation, and the municipalities demand money from the Government. I am not saying that there are no positive changes and exceptions, but in general very little has changed. Hence, Implementing legislation in this area will be a real challenge for many stakeholders. I especially emphasize the need to improve the behavior of citizens. We can not expect a change in society if we do not change ourselves. At the same time, I think changing policies and exercising local government is also a big challenge. Responsibility for waste management must be borne by politicians. The fact that making a decision may be unpopular at the moment should not be a reason not to make it, because the way waste is now managed is harmful, both to the environment and to the health of citizens. We witnessed local authorities supporting decisions not to build a landfill that meets all environmental standards, which is actually more of a waste treatment center, but there was no problem in the area of their municipality to have more landfills and waste collected by municipal services to be disposed of in an illegal landfill. The principle of proximity requires waste to be deposited closest to its place of origin and any other option is unattainable or too expensive.
Кој ќе ги сноси трошоците за овие промени во животната средина за отпадот?
Иванова: Македонија ги користи ИПА фондовите на ЕУ од 2007, а претходно PHARE и CARDS, кои овозможуваат да се изгради инфраструктура за постигнување на стандардите за животна средина, која поради слабата економска моќ, граѓаните не можат самите да ја платат. ЕУ, но и другите билатерални донатори, даваат финансиска поддршка за изградба на потребната инфраструктура за управување со отпад што обезбедува заштита на животната средина и здравјето на луѓето, која е најскапиот дел во воспоставувањето на еден систем на управување со отпад. Од искуствата од последните проширувања на ЕУ, додека земјите се уште имаа кандидатски статус, голем дел од потребната инфраструктурата за заштита на животната средина се изгради со финансиска помош на ЕУ која речиси трипати се зголеми со зачленувањето во ЕУ. Еднаш воспоставениот систем, потоа треба да биде управуван и одржуван со средства од наплатената услуга за постапување со отпадот од граѓаните. Едноставно речено, ЕУ и другите донатори ви даваат пари за да купите возило, но неговото одржување и управување морате сами да го платите. Затоа е многу значајно расположливата финансиска помош од ЕУ и другите донатори, како и домашните средства да бидат добро и целисходно планирани и користени, земајќи ги во предвид приоритетите на државата и процесот на преговарање со ЕУ.
Дали овој труд за животна средина ќе доведе до зголемени давачки за граѓаните?
Иванова: Ова прашање не може правилно да се одговори ако го гледаме само монетарниот аспект, односно колку граѓанинот реално плаќа како трошок за услугата што ја добива за постапувањето со отпадот. Правилното управување со отпадот има многу повеќе индиректни придобивки кои не се сите реално видливи. На пример ако имате куќа која е покрај некое ѓубриште, со чистењето на истото, куќата веднаш добива повисока цена. Воедно, ако одгледувате зеленчук во регион во кој постојат многу ѓубришта и непрописни депонии, тешко дека ќе добие иста цена како зеленчукот кој е одгледуван во регион во кој постои добро управување со отпад или е еколошки. Колку граѓаните ќе плаќаат за отпадот најмногу зависи колку давателот на услугата во општината, т.е. јавното комунално претпријатие, успева да го селектира и искористи отпадот, кои трошоци ги вклучува во цената на услугата, колку е далеку трансфер станицата односно депонијата каде го отстранува отпадот, воедно и колку вработени има во претпријатието. Сите овие аспекти имаат влијание во утврдувањето на конечната цена што ја плаќа граѓанинот за услугата за постапување со отпад. При подготовката на регионални планови за управување со отпад се утврди дека во моментот граѓаните само за услугата за собирање на отпад плаќаат помалку од 1 процент од просечен приход по домаќинство. Имено, отпадот во моментот само се собира и транспортира до депонија, каде се преземаат многу мали мерки на заштита по депонирањето. Со воспоставување на регионален современ систем на управување со отпад цената би изнесувала не повеќе од 1,5 отсто од просечен приход по домаќинство, што е воедно просечен трошок на Европско ниво. Локалната власт, и кога е тоа реално потребно, само затоа што не е популарно, не е спремна да ја зголеми цената на услугата и го подобри управувањето со отпадот. Но од друга страна имаме и случаи каде, иако постои можност за намалување на цената, истото не се прави поради превработеност во јавните претпријатија. Во вакви услови, би препорачала дека е најдобро цената на услугата за постапување со отпад да биде утврдена од независен регулатор, односно Регулаторната комисија за енергетика, на која пред некоја година и беше дадена и обврската да ги регулира цените за услугите поврзани со водите. На овој начин би се постигнала поголема заштита на граѓаните каде во цената на услугата за постапување со отпад би биле вклучени само реалните трошоци кои придонесуваат во реализацијата на услугата.
Постои ли проценка за степенот на штета по здравјето на населението од несоодветното управување со отпад?
Иванова: Постојат многу студии, направени од ЕУ и земјите членки на ЕУ, кои укажуваат дека непрописното управување со отпадот навистина има негативно влијание врз животната средина и врз здравјето на луѓето. Доколку немаме селективно собирање на отпадот, тоа значи дека на исто место може да се најде опасен и неопасен отпад. Непрописното одлагање на отпадот доведува до загадување на почвата и водите кои потоа ги користиме за наводнување и одгледување на земјоделски производи. На крајот истите ги консумираме, и сите опасни и штетни супстанци во отпадот ги внесуваме во нас. Ова е едноставно прикажување на ланецот како се пренесува загадувањето од отпадот што треба да предизвика аларм кај надлежните органи веднаш да започнат да преземаат мерки за управување со отпадот согласно законски утврдените барања.
Што треба да се направи и што итно ќе промениме во врска со отпадот во земјата?
Иванова: Наједноставен одговор е да се започне со спроведување на законите од областа на животната средина, а особено на Законот за управување со отпад (ЗУО). Примарната обврска за управување со отпад ја имаат општините. ЗУО предвидува соработка на општините во еден регион заради воспоставување на систем на регионално управување со отпад кој е еколошки оправдан и кој граѓаните можат да си го дозволат, односно можат да го платат. Што имаме во моментот? МЖПП со помош на ЕУ изработи регионални планови и техничка документација за 6 региони во Република Северна Македонија. Локалната власт е должна да ги спроведат овие планови и да преземе целосна одговорност. Треба да се следи примерот на општините од Источниот и Североисточниот региони кои успеаја да се договорат и сега веќе се во фаза на добивање на околу 40 милиона евра финансиска помош од ЕУ за воспоставување на современ регионален систем за управување со отпад. Секогаш е полесно да се најдат проблеми во понудените решенија дадени во изработените документи. Најчесто дадените забелешки воопшто не засновани на стручно мислење или направена анализа. Не можеме повеќе да бидеме задоволни со тоа како во моментот постапуваме со отпадот. Мораме да носиме одлуки кои се засновани на експертско мислење. Затоа сметам дека МЖСПП треба да покаже лидерство и да бара одговорност од општините за тоа како постапуваат со отпадот и да преземе итни мерки за воспоставување на регионалните системи за управување со отпад.
Какво е вашето мислење за алтернативното гориво или енергија од отпад? Дали верувате дека ова би можело да се искористи и кај нас?
Иванова: Како држава, согласно нашето и ЕУ законодавството, треба да обезбедиме услови кои ќе овозможат отпадот максимално да се искористи. Жалам што се донесе одлука за забрана на увоз на отпад, кој може без последици за животната средина и здравјето на луѓето, да се искористи како алтернативно гориво или енергија. Циркуларната економија, која сега е тренд и обврска во ЕУ, бара да постои непречено движење на отпадот заради негова преработка и искористување коешто придонесува во заштитата на природните ресурси. Ние имаме добра регулатива како отпадот може да се преработува и искористува и истата треба да се почитува. Претпоставувам дека граѓаните стравуваат дека немаме доволно добра администрација која може да го следи и контролира искористувањето на отпадот односно неговиот третман. Но, сметам дека тоа не треба да е основа за донесување на некоја одлука. Ако граѓаните имаат недоверба кон администрацијата во однос на спроведувањето на законите, тогаш тоа треба да биде знак за Владата, а и за МЖСПП, под итно да преземат мерки за зајакнување на капацитетите на администрацијата во оваа област, не само во нејзино зголемување како бројка туку, многу повеќе, во зголемување на експертското знаење и способност. Јас лично, во 2000 година во Осака, Јапонија, бев сведок на инсталација за согорување на комунален отпад лоцирана во урбана населба, 100 метри оддалечена од првите станбени згради. Единствената забелешка на жителите беше бучавата од камионите кои вршеа дотур на отпад и побарале истиот да започне не порано од 6,30 часот наутро и да се врши до 11 часот навечер. Од оваа инсталација, се обезбедуваше топлинска енергија за целата населба и пошироко, а нејзините жители, заради близината имаа многу повисока температура на водата, што за нив резултираше со пониски сметки.
Сметам дека треба да ја искористиме и најмалата можност за искористување на отпадот, да го вклучиме приватниот сектор секаде каде е можно, при што паралелно мораме да ги градиме капацитетите на администрацијата која треба да го контролира целиот процес. Впрочем, ние не сме доволно богати за само да го фрламе ѓубрето.
Која би била вашата препорака за најефективно решение за проблемот со отпадот?
Иванова: Воспоставување на регионално управување со отпад, согласно законот и изработените регионални планови и техничките документи. Регионалното управување не подразбира само формирање на центар за отстранување на отпад. Намерно не го употребувам терминот депонија, затоа што согласно направената документација, во овие центри најпрво отпадот ќе биде селектиран, потоа оној дел што може ќе биде преработен, и само еден мал дел од отпадот би бил депониран. Регионалното управување со отпад треба да ја има и останата потребна инфраструктура, како што се трансфер станици, доволен број на канти и контејнери за селективно одлагање и собирање на отпадот и возила за транспортирање на отпадот. Воедно, потребно е да има добра евиденција за количините на отпадот што се собрани, преработени и депонирани. Нашето законодавство забранува депонирање на органски отпад. Воедно, со преговорите на ЕУ треба да се обезбеди систем кој ќе овозможи постигнување на целите за собирање, рециклирање и преработка на отпадот. Сета ова води кон потребата од зголемување на грижата и одговорноста за постапување со отпадот на сите чинители.
Што е со индустрискиот отпад? Дали верувате дека Македонија ќе ги има предвид капацитетите за третман на индустриски отпад?
Иванова: Индустрискиот отпад за сега најчесто се отстранува на депонии во рамките на самите инсталации (индустриски капацитети) кои го создаваат, или пак тој се презема од комуналните претпријатија и се меша со комуналниот отпад. Индустрискиот отпад може да биде опасен и неопасен, поради што е потребно различно управување за секоја компонента. Некои од местата каде се одлага индустрискиот отпад претставуваат еколошки жаришта, поради што државата заедно со сопствениците на инсталациите, треба да најде начин за решавање на овој проблем. Искуството во некои земји покажува дека вклучувањето на приватниот сектор е добро решение за справување со индустрискиот отпад. Кај нас постоеја одделни инцијативи за ова но не би можела да кажам како истите се развија. МЖСПП треба да има стратегија во однос на ова прашање односно да даде јасна насока како планира да се справува со овој отпад, дали предност ќе даде за јавно управување или пак ќе ги поттикне приватните инвестиции. Во секој случај, секое решение треба да ги запази бараните стандарди за заштита на животната средина и здравјето на луѓето.
Според вас, како Македонија ќе се справи со проблемот со регионалните депонии што локалното население не ги прифаќа во нивна близина?
Иванова: The refusal of the local population to establish landfills near them is not something new or unexpected. Citizens in EU countries may have had the same reaction, perhaps more than 20 or 30 years ago. We have an advantage because we can see in reality how a landfill is managed and thus make better decisions. The fear of the citizens, I believe, is more a result of not having enough information about what a landfill established in accordance with modern standards means. However, what I can not accept is the irresponsible behavior of some local authorities or politicians who can not see the reality or take responsibility for making decisions that will mean long-term improvement of the state of the environment, but also providing an opportunity for new jobs for the local population. I am most surprised and amazed that the referendum decisions that rejected the establishment of a regional landfill in a certain area were celebrated. All citizens have the right to vote in a referendum, which ultimately means that all citizens of Macedonia can vote in a referendum that we will not allow the establishment of a landfill in our municipality. In that case, we can conclude that the only option is to export the waste. But such a solution is almost impossible and at the same time controversial, because ours, as well as the EU legislation, allows export/import only of waste that can be recycled. If it is possible then it will cost the citizens very much. At the same time, we have introduced a ban on the import of waste, which gives other countries the right to establish reciprocity and ban imports from our country. That is why I think that supporting such decisions is wrong, no matter who does it. At the moment, but also in the future, the only option is regional waste management. It is the most environmentally safe, but also the cheapest for the citizens. In the process of negotiating with the EU, we will have to make a decision on this. The sooner we make a decision, the better because non-implementation of waste management legislation could delay Northern Macedonia’s EU membership.
Александра Томиќ
Оригиналниот напис е објавен на:
https://faktor.mk/ivanova-zalam-shto-se-zabrani-uvoz-na-otpad-mozeme-da-go-koristime-kako-gorivo
Македонски јазик 
English